STD 10 Sanskrit | Abhyas 3 | Upapad Vibhakti - Parichayaha | English Medium

 Revision:

    Read the following sentences:

I.     1. परिजनेन सुखम अनुभवति ।                                                                                      (He experiences happiness with kinsmen.)

        2. अनागतविधाता परिजनेन सह निष्क्रान्त: ।                                                                          (अनागतविधाता went away with the own persons.)

II.    1. स: तां पश्यति ।                                                                                                   (He sees her.)

        2. स: तां निकषा संगत्य सविनयम आह ।                                                                           (Going near her, he spoke humbly.)

III.  1. शक्तिकुमार: कन्याम उदवहती |                                                                                  (शक्तिकुमार marries the girl.)

        2. शक्तिकुमार: कन्याम प्रति समाकृष्ट: |                                                                          (शक्तिकुमार was attracted towards the girls.)

    In these pairs of sentences, though the underlined words in each pair are in similar cases there is a difference between the words in sentences no. 1 and no. 2. In no. 1 sentences, the case of the word is decided by its relation with the verb so it is called कारकविभक्ति. e.g., The word परिजनेन in sentence no. 1 is in the instrumental case because of its relation with the verb. In the second sentence, परिजनेन is an instrumental case because the indeclinable सह governs the instrumental case.

    Similarly in the first sentence of the second pair, the word ताम is in the accusative case in the first sentence because it is the object of the verb पश्यति. This relation is called कर्मकारक. The second sentence is a different case. There the indeclinable निकषा governs the accusative case so ताम is in the accusative.

    In the third pair also the word कन्याम is in the accusative case in the first sentence because it is the object of the verb उदवहति. In the second sentence, the indeclinable प्रति governs the accusative case and so the word कन्याम is in the accusative case.

    In short, cases governed by indeclinables are called उपपद विभक्ति whereas कारकविभक्ति are decided by the relation of the word with the verb. The first seven cases, expert the genitive are कारकविभक्ति. As stated earlier there are six कारक - कर्ता, कर्म, करण, संप्रदान, आपादान, and अधिकरण.

    The use of उपपद विभक्ति:

    (1) The indeclinables उभयत: (on both the sides.), परित: (all around), प्रति (towards, too), विना (expert, without), निकषा (near) and अन्तरा (between) govern the accusative case; e.g.,

    1. मार्गम उभयत: वृक्षा: सन्ति ।                                                                                       (There are trees on both the sides of the road.)

    2. गिरीं परित: मार्ग: वर्तते ।                                                                                            (There is a road around the mountain.)

    3. वृक्षं प्रति गच्छति पथिक: ।                                                                                         (A traveler goes towards the tree.)

    4. विद्यां विना जीवनं  विफलम ।                                                                                        (Life is futile without learning.)

    5. समुद्रं निकषा वर्तते एतत रम्यं स्थानम ।                                                                            (This beautiful place is near the sea.)

    6. अन्तरा त्वां मां हरि: ।                                                                                                (Hari is between you and me.)

    (Note: विना also governs the instrumental and ablative. So विद्यया / विद्याया: विना जीवनं विफलम ।)

    (2) The indeclinable सह, सार्धम, साकम, समम्, (all meaning 'with') and अलम (in the prohibitive sense, enough) govern the instrumental case; e.g.,

    1. राम: लक्ष्मणेन सह / सार्धं / साकम् वनम् अगच्छत् ।                                                           (रामः went to the forest with लक्ष्मण.)

    2. मात्रा समं नास्ति शरीरपोषणम ।                                                                                 (There is no nourishment for a body like a mother.)  

    3. अलम अतिविस्तरेण ।                                                                                              (Enough of prolixity.)

    (3) The indeclinables नमः (salutation to), स्वस्ति (benediction), and स्वाहा (a term used offering oblations to gods) govern the dative case; e.g.,

    1. तस्मै श्रीगुरवे नमः ।                                                                                                (salutation to the venerable Guru.)

    2. अग्नये स्वाहा ।                                                                                                       (This offering to Agni.)

    3. स्वस्ति भवते ।                                                                                                        (Good-bye to you.)

    अलम् in the sense of sufficient for governs the dative case, e.g.,

    श्रीकृष्णः दैत्येभ्यः अलम् ।                                                                                            (Lord कृष्ण is a match for all the demons.)

    (4) The indeclinables ऋते, प्रभृति govern the ablative case.

    1. ज्ञानात् ृते न सौख्य्म् ।                                                                                               (There is no happiness without knowledge.)

    2. बाल्यात् पर्भृति सः गायति ।                                                                                         (He has been singing since his childhood.)

   The indeclinables विना governs the accusative, instrumental, and ablative case. So विद्याम्, विद्यया, विद्यायाः विना जीवनं विफलम् ।

    (5) The indeclinable कृते (for the sake of), अग्रे (in front of, ahead), पुरतः (in front of) govern the genitive case.

    1. मित्रस्य कृते चन्दनदासः प्राणान् अपि त्यजेत् ।                                                                     (चन्दनदास will sacrifice even his life for the sake of his friend.)

    2. शिवालयस्य अग्रे चम्पकवृक्षः अस्ति ।                                                                               (There is a चम्पक tree in front of Lord शिव temple.)

    3. आचार्यस्य पुरतः न उपविशेत् ।                                                                                    (One should not sit in front of his preceptor.)

Thank You for reading this post.

#SchoolofSanskrit

#Sanskrit

#STD10